۴ نکته اصلی درباره آنکه چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم؟
در این مقاله درباره اینکه چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم توضیح می‌دهیم و به مهم‌ترین نکاتی که باید در این مورد مدنظر قرار دهیم می‌پردازیم. لازم به ذکر است که در اینجا به چرایی راه اندازی کسب و کارهای نوپای سلامت یا استارتاپ های سلامت نمی‌پردازیم و تنها در مورد چگونگی آن صحبت می‌کنیم.
استارتاپ چیست؟
تعاریف بسیاری برای استارتاپ ها نوشته شده است و هنوز اتفاق نظری در مورد تعریف آن وجود ندارد. ولی در میان این تعاریف مشخصه‌هایی وجود دارد که تقریبا در همه آنها مشترک است. تقریبا همه استارتاپ ها به واسطه ارائه راهکارهای نوآورانه با شرایط عدم قطعیت مواجه هستند. یعنی هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان پیش‌بینی کند که آیا راهکار استارتاپ مورد استقبال بازار و مشتریان قرار می‌گیرد یا خیر. این عدم قطعیت مهم‌ترین تفاوت استارتاپ ها با کسب و کارهای سنتی است.
مشخه‌های دیگری نیز مانند تکرارپذیر و مقیاس‌پذیر (scalable) بودن یا داشتن رشد سریع را برای تعریف استارتاپ ها در نظر می‌گیرند ولی اتفاق نظر در مورد آنها زیاد نیست. در هر حال فارغ از هر تعریفی استارتاپ ها به طور کلی یک نوع کسب و کار هستند و قوانین حاکم بر آنها با شرکت‌ها و سازمان‌های اقتصادی دیگر تفاوت عمده‌ای ندارد. آنچه کسب و کار استارتاپی را متفاوت از کسب و کارهای دیگر می‌کند ریسک آن به واسطه همان شرایط عدم قطعیت است که نیازمند اتخاذ رویکردهایی برای کاهش این ریسک است.
نحوه راه‌اندازی، پیاده‌سازی، برنامه‌ریزی و مدیریت کسب و کار استارتاپی برای کاهش ریسک عدم قطعیت بهینه‌سازی شده است. استفاده از روش‌های متداول کسب و کارهای سنتی در شرایط استارتاپی به احتمال بسیار بالا منجر به شکست کسب و کار و هدر رفتن زمان و منابع مالی می‌گردد.
ورود به دنیای استارتاپ ها
فارغ از تحصیلات، رشته، تخصص و حتی تجارب شما اگر می‌خواهید وارد دنیای استارتاپ‌ها و به طور کلی کسب و کار شوید لازم است که دانش و تجربه در این زمینه را به دست آورید. در این مقاله تعدادی کتاب و منابع برای مطالعه و افزایش دانش در زمینه استارتاپ‌ها به شما معرفی خواهیم کرد.
یکی از کتاب‌هایی که مطالعه آن را توصیه می‌کنیم کتاب «ای کاش وقتی ۲۰ ساله بودم می‌دانستم» نوشته تینا سیلینگ، استاد دانشکده دیزاین استنفورد است. در این کتاب نویسنده داستان‌هایی در زمینه آشنایی کلی با مفاهیم اقتصادی و کسب و کاری را به بیان ساده و بسیار جذاب معرفی نموده است. این کتاب را انتشارات هامون ترجمه و منتشر نموده است.
استارتاپ های سلامت
استارتاپ ها به واسطه رشد تکنولوژی و فناوری ارتباطات و اطلاعات شکل گرفتند و چون این کسب و کارها بسیار نوآورانه بودند و عدم قطعیت بسیار زیادی بر آنها حاکم بود مدل‌های کسب و کار استارتاپی نیز رشد و توسعه پیدا کرد تا ریسک آنها کمتر شود. به واسطه ورود تکنولوژی در صنایع مختلف و ایجاد همان شرایط عدم قطعیت بر کسب و کارهای استارتاپی آنهاT رویکردهای استارتاپی نیز وارد صنایع دیگر شد. مزیت رویکردهای استارتاپی در مدیریت کسب و کارهای نوآورانه باعث شده است که امروز حتی راهکارهایی که ارتباط زیادی با تکنولوژی ندارند هم از این رویکردها بهره ببرند.
استارتاپ های حوزه سلامت نیز مانند سایر صنایع به مرور با ورود تکنولوژی به سلامت شکل گرفتند. ولی امروز ما شاهد استفاده از رویکردهای استارتاپی در حوزه‌هایی از سلامت مانند دارو و تجهیزات پزشکی هستیم که ارتباطی با تکنولوژی نیز ندارد. بنابراین فارغ از اینکه راهکار استارتاپ چقدر تکنولوژی‌محور است می‌توان از رویکردهای استارتاپی برای کاهش ریسک و عدم قطعیت نوآوری‌ها بهره برد.
هر چند مدت زیادی از ورود استارتاپ ها به حوزه سلامت نمی‌گذرد ولی استقبال از مدل راه اندازی کسب و کار استارتاپی خوب بوده و روز به روز نیز رو به افزایش است. این افزایش تعداد استارتاپ‌ها بالتبع شامل افزایش تعداد استارتاپ های شکست خورده نیز می‌شود. در هر حال ریسک شکست استارتاپ ها زیاد است ولی با استفاده از رویکرد استارتاپی می‌توان تا حدودی این ریسک را کاهش و شانس موفقیت را افزایش داد. به بسیاری از این روش ها در این مقاله اشاره شده است.
چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم؟
راه اندازی یک استارتاپ عالی کار آسانی است! برای راه اندازی یک استارتاپ عالی تنها نیاز به یک ایده عالی، یک تیم فوق‌العاده، یک محصول بی‌نظیر و یک اجرای بی‌نقص دارید. اینکه هر کدام از این ۴ جز اساسی برای راه اندازی استارتاپ را چگونه بدست آوریم را در ادامه ذکر خواهیم کرد. ولی توجه داشته باشید که در اینجا تنها به ذکر کلیات می‌توانیم به پردازیم و نکات مربوط به راه اندازی استارتاپ های سلامت محدود به آنچه در اینجا ذکر می‌شود نیست و لازم است که علاقمندان اطلاعات و دانش بسیار بیشتری را در این زمینه کسب کنند.
راه اندازی استارتاپ سلامت با استارتاپ های صنایع دیگر به طور کلی مشابه است ولی استارتاپ های سلامت ویژگی‌های خاصی نیز دارند و این مقاله نیز برای استارتاپ‌های حوزه سلامت اختصاصی شده است. بنابراین برخی از نکات ممکن است به حوزه‌های دیگر غیر از سلامت قابل تعمیم نباشد.
یک ایده کارآفرینی سلامت عالی
ایده عالی باید یک مشکل واقعی و عمیق حوزه سلامت را رفع کند. رفع کردن مشکلات سطحی منجر به راهکارهای سطحی می‌گردند که در بهترین حالت فقط مانند مسکن برای درد مشتری هستند و نمی‌توانند واقعا درد مشتری را درمان کنند. شما باید بدانید که چه کسانی ناامیدانه به دنبال ایده و راهکار شما می‌گردند تا بتوانید نیاز ایشان را به بهترین شکل ممکن رفع کنید. فراموش نکنید که مهم‌ترین هدف یک استارتاپ این است که مشتریان عاشق راهکارش شوند.
برای آنکه در مورد فهمیدن نیاز و مشکل مشتریان بیاموزید مطالعه کتاب «تست مامان» نوشته راب فیتزپاتریک را که در مورد چگونگی صحبت و مصاحبه با مشتری است توصیه می‌کنیم. بهترین ترجمه این کتاب توسط آرش میلانی و تیمش انجام شده و در وب‌سایت پینگونیو در دسترس است.
هرگز با یک ایده بد شروع نکنید. ایده بد همیشه بد است و همیشه بد خواهد ماند. اینکه به مرور می‌توان ایده را بهبود بخشید یک توهم است. همانطور که نمی‌توان یک ساختمان خوب را روی یک شالوده بد ساخت، امکان ندارد که بتوان یک استارتاپ خوب از یک ایده بد ساخت.
راهکارهای حوزه سلامت باید در همان ابتدا از نظر علمی قابل انجام باشد وگرنه نمی‌تواند تبدیل به یک کسب و کار شود و یا آنکه هنوز برای کسب و کار شدن آن زود است. از دیگر مشخصات یک ایده کارآفرینی سلامت عالی می‌توان به داشتن بازار بزرگ با رشد سریع اشاره کرد. اگر ایده، بازار بزرگی نداشته باشد ارزش وقت گذاشتن را ندارد.
با این حال بزرگ بودن بازار بهانه‌ای برای اینکه ایده ها و راهکارها را جامع‌تر و وسیع‌تر کرد نیست. ایده های جامع در حوزه سلامت تقریبا هیچ‌وقت برای شروع یک استارتاپ خوب نیستند. این قبیل ایده های کارآفرینی به خصوص در حوزه سلامت نشان‌دهنده کم‌تجربه بودن کارآفرین است و بسیار بعید است حتی از مرحله صحبت در مورد ایده بتوانند فراتر بروند.
از سوی دیگر توصیه می‌کنیم که ایده های کارآفرینی سلامت را در یک حیطه تخصصی یا بیماری انتخاب کنید. برخلاف تصور که یک بیماری یا مشکل تخصصی ممکن است بازار بزرگی نداشته باشد، با در نظر گرفتن بازارهای جهانی و امکان ورود به بازارهای مجاور در بسیاری از حیطه‌های تخصصی می‌توان بازارهای مناسبی یافت. اینکه بتوان یک مشکل اساسی را به بهترین شکل ممکن حل نمود نیازمند کار تخصصی است و این کار تخصصی خود می‌تواند سهم بازار مناسبی نیز برای استارتاپ به ارمغان آورد.
در نهایت اینکه، اگر ایده کارآفرینی سلامت ندارید ولی می‌خواهید استارتاپ سلامت خودتان را راه اندازی کنید چه؟ پاسخ به این سوال این است که شاید نباید اکنون استارتاپ راه اندازی کنید. تا زمانی که ایده کارآفرینی سلامت عالی نداشتید بهتر است استارتاپی راه اندازی نکنید. در عوض بهتر است در مورد موضوعات مختلف زیادی بیاموزید، روی مشکلات و پروژه‌های متفاوت حوزه سلامت که به نظرتان جالب هستند کار و تفکر کنید و مهم‌تر از همه صبور باشید تا ایده مناسبی بیابید.
در زمینه یافتن ایده مناسب کارآفرینی کتاب «صفر به یک» نوشته پیتر تیل، بنیان گذار پِی‌پَل را توصیه می‌کنیم. این کتاب به شما می‌آموزد که چه ایده‌ای می‌تواند تبدیل به یک استارتاپ بزرگ شود و ارزش وقت شما را دارد.
برای پیدا کردن یک ایده کارآفرینی سلامت عالی مطالعه مقاله «۸ نکته برای پیدا کردن ایده استارتاپی سلامت» را توصیه می‌کنیم.
یک تیم کارآفرینی سلامت فوق‌العاده
هر کسی می‌تواند بنیان گذار استارتاپ سلامت باشد. یکی از راحت‌ترین کارها این است که اسماً یک استارتاپ راه اندازی کنید و بنیان گذار (Founder) آن شوید. ولی برای آنکه این استارتاپ بتواند کار کند و ارزش ایجاد کند شما باید ویژگی‌های یک بنیان گذار را داشته باشید یا آنها را به دست آورید. مهم‌ترین ویژگی همه بنیان گذاران استارتاپ های موفق آن است که آنها شیفته ماموریت استارتاپ خود هستند. هر چند ارتباط تحصیلات، رشته و تخصص با موضوع استارتاپ می‌تواند تاثیرگذار باشد ولی این احساس رسالت به به انجام رساندن ماموریت برای بنیان گذاران از هر چیز دیگری مهم‌تر است.
مهارت های بنیان گذار استارتاپ سلامت
بنیان گذار استارتاپ سلامت باید در ۴ زمینه مهارت و دانش پایه‌ای را داشته باشد. این مهارت‌ها شامل مهارت‌های نرم (Soft Skills)، مهارت‌های سلامت (Health Skills)، مهارت‌های کسب و کاری (Business Skills) و مهارت‌های تکنیکال (Technical Skills) که بستگی به حوزه تخصصی استارتاپ دارد، به عنوان مثال در سلامت دیجیتال مهارت‌های دیجیتال (Digital Skills) است.
یافتن هم بنیان گذار استارتاپ سلامت
برای راه اندازی استارتاپ یک تیم از هم بنیان گذاران لازم است. راه اندازی استارتاپ سلامت با تنها یک بنیان گذار بسیار بعید است و این مورد جزء موارد رایج شکست استارتاپ ها به حساب می‌آید. برای تشکیل تیم استارتاپ بهتر است به دنبال هم بنیان گذاری بگردید که او را از قبل می‌شناسید. هرچند شاید این مورد دشوار به نظر برسد ولی جدا شدن هم بنیان گذاران از مهم‌ترین دلایل شکست استارتاپ ها است.
تیم هم بنیان گذاران استارتاپ سلامت باید حداقل ۴ تخصص ضروری را داشته باشند. این تخصص‌ها شامل توسعه دهنده کسب و کار (Business Developer)، متخصص حیطه فعالیت استارتاپ (Domain Expert)، متخصص بازاریابی و روابط عمومی (Marketing Expert) و توسعه دهنده محصول (Product Developer) -بستگی دارد چه محصولی ارائه می‌شود و به عنوان مثال اگر محصول یک نرم‌افزار است نیاز به توسعه دهنده نرم‌افزار دارد- است.
یک محصول کارآفرینی سلامت بی‌نظیر
راز موفقیت استارتاپ سلامت بدون شک داشتن یک محصول عالی و بی‌نظیر است. استارتاپ آن جایی است که کلک‌ها، حقه‌ها و میان‌برها دیگر کار نمی‌کنند و برای موفق شدن تنها و تنها یک راه وجود دارد آن هم ساختن یک محصول عالی است. حتی اگر بتوانید با هر روشی استارتاپی را راه‌اندازی کنید که محصول عالی ندارد، ممکن است تا مدتی بتوانید رشد کنید و حتی سرمایه جذب کنید ولی در نهایت دیر یا زود این محصول معمولی کسب و کار شما را زمین‌گیر خواهد کرد.
برای آنکه بتوانید یک محصول عالی بسازید حتما باید از روش‌های به روز استارتاپی استفاده کنید. روش‌های سنتی تولید و توسعه محصول و روش‌های تحقیق توسعه یا R&D (Research and Development) نمی‌تواند پاسخگوی ریسک و عدم قطعیت بالای تولید محصولات استارتاپی باشد.
چرخه ناب برای تولید محصول استارتاپی
یکی از روش‌های متداولی که استارتاپ‌های برای توسعه محصول از آن استفاده می‌کنند روشی است که به چرخه ناب (Lean Cycle) شناخته می‌شود. این چرخه که در تئوری نوپای ناب (Lean Startup) معرفی شده است یک چرخه سه مرحله‌ای است.
مرحله اول ساخت محصول است که در ابتدا حداقل ویژگی‌های لازم را دارد که کار مدنظر را انجام دهد. در مرحله دوم این محصول در اختیار مشتریان قرار داده می‌شود و با استفاده از سنجه‌هایی میزان موفقیت و استقبال از محصول ارزیابی می‌شود. در مرحله سوم براساس بازخوردهای دریافت شده ما یاد می‌گیریم که مشتریان چه ویژگی‌هایی از محصول را می‌خواهند و چه ویژگی‌هایی را نیاز ندارند و مطابق با آن محصول خود را تغییر می‌دهیم. سپس دوباره این چرخه را تکرار می‌کنیم.
توضیحات اینجا بسیار مختصر و فقط برای معرفی کلی چرخه ناب بود. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌شود که کتاب «نوپای ناب» نوشته اریک رایز را که این تئوری را کامل توضیح داده است مطالعه نمائید.
فراموش نکنید که یکی از بزرگترین اشتباه‌های استارتاپ ها این است که صبر می‌کنند تا محصول کامل و بدون نقص باشد و بعد آن را به مشتریان عرضه کنند. این تصمیم بدون شک آخرین تصمیم استارتاپ پیش از شکست آن است. محصول را در کم‌ترین زمان و به ساده‌ترین شکل ممکن آماده و در اختیار تعدادی از مشتریان قرار دهید تا بتوانید از ایشان بازخورد بگیرید.
رشد و شناخت مشتری
برای آنکه بتوانید یک محصول عالی بسازید باید مشتریان خود را بسیار خوب بشناسید. همه بنیان گذاران لازم است که شناخت خوب و کافی از مشتریان داشته باشند. به همین دلیل توصیه می‌شود که در ابتدای کار استارتاپ ها، بنیان گذاران در کارهایی که مستقیم با مشتریان در تماس هستند مشارکت کنند. از جمله این کارها می‌توان به فروش، پشتیبانی یا خدمات پس از فروش اشاره کرد. اطلاعاتی که از این طریق به دست می‌آید می‌تواند برای توسعه محصول عالی بسیار کمک‌کننده باشد.
برای استارتاپ های سلامت لازم است که علاوه بر مشتریان مستقیم خود سایر ذی‌نفعان حوزه سلامت را هم که مستقیم یا غیرمستقیم می‌توانند بر تصمیم مشتریان تاثیرگذار باشند خوب بشناسند و تحلیل کنند. یکی از پیچیدگی‌های راه اندازی استارتاپ سلامت نیز همین تعدد ذی‌نفعان و افراد حقیقی و حقوقی تاثیرگذار بر تصمیم مشتریان است.
اجرای کارآفرینی سلامت بی‌نقص
منظور از اجرای (Execution) عالی و بی‌نقص این است که ایده را تبدیل به یک شرکت عالی کنیم. برای آنکه ایده و راهکار شما بتواند دوام داشته باشد و مشکل تعداد زیادی از افراد را حل کند، تنها راه آن ساختن یک شرکت یا هر مدل سازمان حقوقی مناسب دیگر است. برای آنکه بتوانید یک اجرای عالی داشته باشید لازم است نکات مختلفی را در نظر داشته باشید که به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
مدل کسب و کار استارتاپ های سلامت
محصول یا خدمتی که ارائه می‌دهید همان استارتاپ شما نیست! استارتاپ شما علاوه بر محصول، اجزای دیگری نیز دارد که حداقل اجزایی را که باید به آنها فکر کنید می‌توانید در بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) ببینید. مدل‌های کسب و کار استارتاپ های سلامت به طور کلی با کسب و کارهای دیگر متفاوت نیست ولی در جزئیات طراحی مدل کسب و کار استارتاپ های سلامت نکات مهمی وجود دارد که نیازمند شناخت کامل از حوزه است. با ترکیب تجربه طراحی مدل کسب و کار و شناخت سازوکارهای حوزه سلامت می‌توان به مدل کسب و کاری کارآمد دست یافت.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد طراحی مدل کسب و کار مقاله « ۱۲ نوع مدل های کسب و کار استارتاپ های سلامت دیجیتال » را مطالعه نمائید.
اگر با مدل کسب و کار آشنایی ندارید مطالعه کتاب «خلق مدل کسب و کار» نوشته الکساندر استرووالدر را برای آشنایی با این مفهوم و ابزار بوم مدل کسب و کار توصیه می‌کنیم.
اجرای عالی یعنی رشد
کلید اجرای عالی داشتن، رشد کردن است. اگر استارتاپ شما در حال رشد است، همه مشکلات حل می‌شوند. برای همین باید تمام تمرکز خود و استارتاپ را روی ایجاد رشد و البته تولید محصولی عالی بگذارید.
توجه کنید که لازم نیست برنامه‌ریزی خیلی دور و بلندمدت داشته باشید. تنها کافی است برای ده برابر مشتری بیشتر برنامه‌ریزی کنید تا بتوانید نیاز آن تعداد را رفع کنید. یعنی اگر ۱۰ مشتری دارید آمادگی ارائه خدمت به ۱۰۰ نفر را داشته باشید و اگر ۱۰ هزار مشتری دارید برای ۱۰۰ هزار مشتری برنامه‌ریزی کنید. لازم نیست که وقتی ۱۰۰ مشتری دارید زیرساخت پشتیبانی از یک میلیون مشتری را داشته باشید. گام به گام همراه با رشد استارتاپ خود پیش بروید.
فراموش نکنید که بازار اهمیت نمی‌دهد که شما چقدر کار می‌کنید و زحمت می‌کشید، تنها چیزی که بازار به آن اهمیت می‌دهد این است که کارهای درست را انجام دهید.
قوانین و مجوزها مهم‌ترین چالش استارتاپ های سلامت
یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث کند شدن رشد استارتاپ های سلامت می‌شود اخذ مجوزهای لازم است. گرفتن مجوزها علاوه بر زمان‌بر بودن، هزینه‌بر نیز هستند و به راحتی ممکن است منجر به توقف فعالیت یا حتی شکست استارتاپ سلامت شوند.
بنیان‌گذاران باید از همان ابتدای راه اندازی استارتاپ سلامت خود در مورد مجوزهای لازم برای راهکار و محصول خود تحقیق کنند و اطلاعات کافی را به دست آورند. بدون شک نمی‌توان از همان ابتدا فرآیند اخذ مجوز را آغاز کرد ولی برنامه تولید محصول یا ارائه خدمت استارتاپ باید حتما با فرآیند اخذ مجوز هماهنگی داشته باشد و ریسک‌ها و هزینه‌های مربوط به آن نیز ارزیابی گردد.
چالش رقابت با بازیگران اصلی بازار سلامت
در بازار سلامت، بازیگران قدیمی و جاافتاده‌ای وجود دارند که برخی از آنها دهه‌ها است مشغول فعالیت هستند. برای استارتاپ نوپا که به تازگی وارد بازار سلامت شده است و می‌خواهد یک راهکار نوآورانه را به مشتریان ارائه دهد، تصور رقابت با این غول‌های بازار سلامت هم مانند کابوس است.
به طور کلی پیشنهاد می‌شود که استارتاپ های حوزه سلامت به هیچ عنوان فکر رقابت با بازیگران مهم بازار سلامت را نکنند. انتخاب یک بازار گوشه ای (Niche Market) می‌تواند انتخابی معقول و عاقلانه برای شروع کار استارتاپ های سلامت باشد.
راز جذب سرمایه استارتاپ ها
راز جذب سرمایه برای استارتاپ ها، داشتن یک شرکت خوب است. هر چند در شرایط اقتصادی ایران حتی خوب بودن نیز کافی نیست و حتما استارتاپ باید خیلی عالی باشد تا شانس جذب سرمایه داشته باشد.
اصولا سرمایه گذاران به دنبال استارتاپ هایی می‌گردند که بتواند موفق شود، فارغ از اینکه ایشان سرمایه گذاری کنند یا نه. بنابراین استارتاپ ها حتما باید بتوانند خوددرآمدزایی داشته باشند یا به اصطلاح بوت استرپ (Bootstrap) کنند. استارتاپ هایی که درآمدزایی ندارند شانس جذب سرمایه بسیار کمی خواهند داشت.
اگر تصمیم به راه اندازی استارتاپ داشتید حتما در مورد جذب سرمایه، نحوه ارائه به سرمایه‌گذار و نکات مربوط به آن مطالعه داشته باشید. یکی از قسمت‌های بسیار چالش‌برانگیز برای استارتاپ‌ها همین قسمت جذب سرمایه است.
آخرین نکات برای راه اندازی استارتاپ های سلامت
در اینجا سعی کردیم که به برخی از مهم‌ترین نکات در مورد اینکه چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم اشاره کنیم ولی نکات بسیار زیاد دیگری باقی مانده که برای اطلاع از آنها می‌توانید در کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی مدلین شرکت نمائید.
بیشتر آموزش‌های استارتاپی برای کسب و کارهای حوزه تجارت الکترونیک و صنایع مشابه آن طراحی شده و توسعه پیدا کرده است. هر چند یادگیری این موارد ضرری ندارد ولی همه این آموزه‌ها برای پیاده‌سازی در حوزه سلامت مناسب نیستند و گاه حتی اشتباه و مخرب هستند.
واقعا چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم؟
مهم‌ترین توصیه‌ای که برای علاقه‌مندان به راه اندازی استارتاپ های سلامت می‌توانیم داشته باشیم این است که دست به کار شوید.
مطالعه کردن، کسب دانش، کار کردن در شرکت‌های کوچک و بزرگ و حتی کارآموزی در یک استارتاپ، هیچ شباهتی با بنیان گذاری یک استارتاپ ندارد. تا زمانی که یک استارتاپ راه اندازی نکنید نمی‌توانید مهارت‌های عملی آن را کسب کنید.
می‌گویند که ایده‌ها و استارتاپ‌ها شکست می‌خورند ولی کارآفرینان نه! بنابراین از شکست خوردن استارتاپ و ایده خود نترسید و شروع به تجربه راه اندازی استارتاپ خود کنید.
منابعی برای یادگیری در مورد راه اندازی استارتاپ
انتشارات آریانا قلم بسیاری از کتاب‌های خوب مدیریتی و کارآفرینی را ترجمه و منتشر نموده است.
وب‌سایت متمم که آموزش‌های مناسبی در زمینه مدیریت، مهارت‌های نرم و کارآفرینی دارد.
رسانه اکوموتیو یکی از رسانه‌های خوب اکوسیستم استارتاپی ایران است که مطالب آموزشی مناسبی نیز دارد.
برای آنکه بهتر بدانیم چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم، پیشنهاد می‌شود که کتاب‌های معرفی شده در مقاله « معرفی بهترین کتاب های راه اندازی استارتاپ » را مطالعه نمائید.
بهترین منبع خارجی در مورد استارتاپ ها
شتابدهنده Y Combinator اولین و بزرگترین شتابدهنده دنیا است. مدرسه استارتاپی وای سی (YC Startup School) یک برنامه آموزشی استارتاپی آنلاین رایگان است که در هر دوره هزاران نفر از سراسر جهان در آن شرکت می‌کنند. اگر می‌توانید از آموزش‌های به زبان انگلیسی استفاده کنید این آموزش‌ها را از دست ندهید.
منبع اصلی این مقاله نیز کتابی به نام «Startup Playbook» نوشته سم آلتمن، پرزیدنت سابق شتابدهنده Y Combinator است که نکات مربوط به استارتاپ های سلامت از منابع مختلف و تجربیات شخصی به آن افزوده شده است.