در دهه‌های اخیر فناوری‌های نوین سلامت در همه‌ی ابعاد، پیشرفت سریع و نفوذ قابل توجهی در زندگی انسان‌ها داشته و نقش مهمی در جوامع بشری ایفا کرده است. از همین رو، توجه به فناوری‌های نوین و توسعه‌ی نوآوری در حوزه‌ی سلامت به یک پدیده‌ی مهم کلیدی برای کلیه‌ی جوامع تبدیل شده است به گونه‌ای که توسعه‌ی زیر ساخت، ایجاد نظام ملی نوآوری سلامت، شناسایی و رصد تغییرات آن ضرورتی انکارناپذیر برای تمامی سیاست‌گذاران خواهد بود. در واقع، عرصه‌ی علم و فناوری با پدیده‌ی دیجیتالی شدن برخلاف گسترده شدن پهنه و عمق آن، شرایطی پویاتر و بروزتر را ایجاد کرده است که روز به روز بر حجم و غنای آن افزوده می‌شود. از این رو رقابتی شدید و پیچیده‌تر از گذشته برای دستیابی به اطلاعات و تغییر و تحول ناشی از کلان‌داده میان کارآفرینان، محققان و سیاست‌گذاران به‌وجود آمده است.
درباره نوآوری‌های تکنولوژیک در کارآفرینی در حوزه سلامت بیشتر بخوانید.
بر همین اساس برای حضور در این عرصه و همچنین شناسایی و رصد حوزه‌های مختلف نوآوری باید با اجزای مختلف فعال و تاثیرگذار در نظام نوآوری آشنا شوید.
عناصر ساختاری نظام نوآوری
هر نظام ملی نوآوری تحت تاثیر زیر ساخت‌های اقتصادی، صنعتی و سیاست‌گذاری آن تنظیم می‌شود. عناصر ساختاری مختلف می‌توانند به وسیله‌ی سیاست‌های دولت تغییر کنند یا به‌طور قابل ملاحظه‌ای دگرگون شوند.
اجزای عناصر ساختاری در ساخت یک نظام نوآوری عبارتند از :
۱- صنعت
ساختارهای صنعتی متنوع به‌ویژه در بخش تولید اغلب منجر به تحمیل مخارج بیشتر روی تحقیق و توسعه و در کل مخارج بیشتر به اقتصاد نوآورانه‌تر می‌شود؛ بنابراین باید با ترکیب اقتصاد خدماتی و اقتصاد تولیدی میزان هزینه‌های وارده بر عملیات را تا حد ممکن کاهش داد تا بهره‌وری تولید حاصل شود.
۲- رقابت
ساختار رقابتی اقتصاد دانش بنیان، نقش عمده‌ای در نوآوری و در نتیجه نظام ملی نوآوری دارد؛ در صورتی که در اقتصاد‌های انحصاری یا شبه انحصاری شرکت‌ها توان رقابت را از دست می‌دهند و همچنین یارانه‌های مختلف نیز سمت و سوی رقابت را تغییر می‌دهند زیرا بخش‌هایی از اقتصاد را زیر چتر حمایتی و حفاظتی قرار می‌دهند. برای بازار جهان آینده توان رقابتی سازمان‌های ملی نقش اساسی دارد.
۳- ساختار هزینه
ساختار هزینه به هزینه‌های کل انجام کسب‌وکار همچون هزینه‌ی منابع انسانی، واسطه‌ها، تامین مالی، مالیات و غیره برمی‌گردد. هزینه‌های بالای یک نهاده‌ی اقتصادی بنگاه‌ها به سمت استفاده از راه حل‌های جایگزین خواهد رفت. برای مثل در صورتی که هزینه‌های تحقیق و توسعه در داخل شرکت بالا باشد، شرکت‌ها مایل به استفاده از فناوری‌های خارجی خواهند بود یا مالیات‌های بالا در یک بخش اقتصادی سبب هدایت شرکت‌ها به دیگر بخش‌ها خواهد شد.
۴- دسترسی به بازارها
دسترسی آماده به بازارهای بزرگ محرک مثبتی برای شرکت‌هایی است که در فناوری‌های نوآورانه سرمایه گذاری می‌کنند. این محرک ناشی از دو انگیزه‌ی کاهش خطر بازار و تولید با مقیاس بالا است. در پاره‌ای از کالاهای ناشی از فناوری‌های نو مانند محصولات زیست فناوری، فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات، اندازه‌ی بازار و مقیاس تولید اهمیت زیادی دارد.
۵- منابع طبیعی
وجود منابع طبیعی گسترده در یک اقلیم (شامل منابع انرژی نفت و گاز، زمین‌های کشاورزی و زراعتی، آب و هوای متفاوت و غیره) فرصت‌هایی را برای نوآوری طی استحصال اولیه‌ی آنها، استفاده از الزامات انتقال، فرایندهای پایین دستی و تولید کالاهای مصرفی ایجاد می‌کنند.
۶- مالکیت خارجی
مالکیت خارجی برای نوآوری و توسعه‌ی فناوری می‌تواند هم شریک مثبت و هم شریک منفی باشد. جنبه‌ی مثبت شامل انتقال فناوری‌های جدید و رویه‌های نوآورانه و تجربیاتی از خارج از کشور است. همچنین سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند منتهی به افزایش رقابت و دسترسی بیشتر به بازارهای صادراتی شود.
جنبه منفی می‌تواند شامل انتقال فعالیت‌های تحقیق و توسعه به خارج از کشور و همچنین ایجاد انحصار و یا شبه انحصار گردد که در نتیجه رقابت سالم را از بین می‌برد.
۷- جهانی شدن
جهانی شدن می‌تواند همان تاثیرات مثبت و منفی مالکیت خارجی را به دنبال داشته باشد. تاثیرات مثبت هنگامی است که شرکت‌های داخلی قادر به استفاده از مزیت‌های مرتبط با جهانی شدن را داشته باشند.
۸- اندازه‌ی شرکت‌ها
به‌طور کلی تمایل به نوآوری در شرکت‌های بزرگ‌تر بسیار بیشتر است. همچنین شرکت‌های بزرگ‌تر توانایی بهتری برای رقابت در بازارهای صادراتی دارند.
۹- شبکه‌ها
شبکه‌سازی و ایجاد تعامل میان شرکت‌ها و موسسات داخلی به افزایش نوآوری، تبادل دانش، بازاریابی و توان رقابتی منجر می‌شود.
۱۰- خوشه‌های صنعتی
یک خوشه عبارت است از تمرکزی جغرافیایی از شرکت‌ها و موسساتی که در یک حوزه‌ی خاص با هم در ارتباطات متقابل هستند. خوشه‌ها عاملی اصلی در ارتقای نوآوری از راه تلفیق منابع تحقیق و توسعه و انتشار فناوری به صنعت هستند.
11- صادرات‌گرایی
صادرات‌گرایی به این معنا است که شرکت‌ها به صادرات محصولات خود به عنوان یک فرایند طبیعی و واضح بنگرند و از راه آن کسب‌وکار خود را توسعه دهند. شرکت‌های صادرات‌گرا به دلیل پوشش برای رقابت جهانی، اغلب در تمام جوانب کار خود نوآورانه‌تر عمل می‌کنند.
پیشران‌های نوآوری
پیشران‌های نوآوری بخشی از یک نظام نوآوری هستند که به شروع یک فرآیند نوآورانه یا افزایش سطح کلی نوآوری منجر می‌شوند.
۱- خط مشی و برنامه‌های دولت
موفقیت بسیاری از کشورها در بنا نهادن و ترویج نوآوری می‌تواند در ابتدا منتسب به پیاده‌سازی برنامه‌ها و سیاست‌ها از طرف دولت باشد.
۲- صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر
صندوق سرمایه‌ی سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحقیق و توسعه برپا شده است که در نهایت بازدهی روی سرمایه‌گذاری خواهد داشت. این صندوق‌ها، نوآوری را به واسطه‌ی جذب ایده‌های نوآورانه و پیش بردن فرایند نوآوری به سمت مرحله‌ی ایده، طی برنامه‌هایی در مانیتورینگ یا بررسی ایده‌ها در روز دمودی (Demo Day) پیاده می‌کنند. آنگاه پروژه‌هایی را از بین آنها به سمت سرمایه‌گذاری یا ادغام در شرکت بزرگ‌تر تشویق می‌کنند.
۳- صنعت (مراکز رشد فناوری)
برنامه‌های مراکز رشد فناوری یا شتابدهنده‌های شرکتی می‌توانند تاثیر بسزایی در انتقال ایده‌ها و تجاری سازی آنها به محصول داشته باشند. اینگونه مدل‌ها به شیوه‌ی نوآوری باز کمک می‌کنند تا شرکت‌های بزرگ به وسیله‌ی اتصال به شرکت‌های کوچک نوآور یا استارتاپ‌ها بتوانند ترند‌های روز دنیا را با کمترین خطر داخل مجموعه‌های خود توسعه دهند و از پرداخت مبالغ عظیم برای تحقیق و توسعه جلوگیری کنند. چنین خوشه‌های نوآوری سبب ایجاد شرکت‌های زایشی فناوری پیشرفته می‌گردد.
در این زمینه در مقاله «ورود صنایع به حوزه‌ی سلامت دیجیتال: حضوری انتخابی یا ضرورتی اجتناب‌ناپذیر؟» بیشتر بخوانید.
۴- مراکز پژوهشی
مراکز پژوهشی به دلیل ماهیت خود پیشران‌های مهم نوآوری هستند و به تجربه ثابت شده است که اگر مراکز پژوهشی به سایر عناصر نظام ملی نوآوری متصل شوند، کارایی این مراکز در یک نظام نوآوری می‌تواند به شدت افزایش یابد.
۵- ساز و کارهای همکاری و هماهنگی
به دلیلی پیچیدگی یک نظام ملی نوآروی، ساز و کارهای همکاری برای عملکرد کارآمد نظام لازم هستند. فرایند فعالیت‌های هماهنگ‌کننده‌ی اجزای مختلف نظام، می‌توانند فعالیت‌های نوآورانه‌ی جدید را ارتقا بخشند یا سطح فعالیت‌های موجود را افزایش دهند.
در مقاله «۵ گام برای بازطراحی اکوسیستم نوآوری سلامت دیجیتال» شرح داده‌ایم این پیشران‌ها چطور در کنار یکدیگر، اکوسیستم نوآوری سلامت را شکل می‌دهند.
زیرساخت‌های نوآوری
در هر نظام ملی نوآوری برای ایجاد گسترش و پیاده‌سازی نوآوری به زیرساخت‌های نهادی برای ایجاد زمینه‌های لازم نیاز است.
۱- موسسات آموزش عالی
موسسات آموزش عالی بخش اصلی زیرساخت‌های نوآوری هستند. آنها روی تک‌تک عناصر نظام‌های ملی نوآوری اثر دارند.
۲- قطب‌های علمی
قطب‌های علمی مستقل که در یک زمینه‌ی خاص پیوسته توسعه می‌یابند، دارای اهداف و برنامه‌های متمرکزی برای توسعه‌ی نوآوری در آن زمینه هستند.
۳- نمایندگی‌های نوآوری دولتی
این بخش‌ها نمایندگی‌های نوآوری در سطوح مختلف دولتی هستند که به برقراری ارتباط با دیگر زیرساخت‌ها می‌پردازند.
۴- سازمان‌های نوآورانه‌ی بخش خصوصی
این بخش‌ها بزرگ‌ترین پتانسیل برای بسط و بهبود نظام‌های ملی نوآوری را فراهم می‌کنند. بسیاری از برنامه‌های دولت در راستای تشویق شرکت‌های خصوصی برای نوآورانه بودن و گرفتن مزیت کامل فناوری‌های جدید است.
۵- خدمات مراکز رشد
خدمات مراکز رشد، نقشی ضروری در نظام‌های ملی نوآوری بازی می‌کنند. اغلب اقتصادهایی که در ارتقا نوآوری و در تبدیل آن به رشد اقتصادی موفق بوده‌اند، دارای یک شبکه‌ی وسیع از مراکز رشد هستند. در تعدادی از کشورها، مراکز رشد کسب‌وکار و فناوری نقش مهمی در سیاست توسعه‌ی منطقه‌ای و ارتقا کسب‌وکارها و کارگماری در نواحی عقب‌افتاده یا رو به انحطاط بازی می‌کنند.
۶- پارک‌های علم و فناوری
پارک‌های علم و فناوری امکانات فیزیکی را برای پناه دادن به خدمات مراکز رشد و شرکت‌های در حال توسعه فراهم می‌کند. آنها میان عناصر مختلف نظام‌های نوآوری شامل حمایت‌های انتقال فناوری و تجاری‌سازی نقش مهمی را بازی می‌کنند.
۷- سفارت‌خانه‌ها
دولت‌ها به شکل فزاینده‌ای از سفارت‌خانه‌های خود به‌عنوان یک جزء در نظام‌های ملی نوآوری استفاده می‌کنند و برنامه‌هایی را برای ارتباط با دیگر اجزای نظام‌های ملی نوآوری کشورها در راستای توسعه‌ی فناوری و انتقال دانش پیاده می‌کنند.
حامیان تجاری‌سازی
شامل حمایت‌هایی می‌شود که از سوی دولت یا موسسات برای تسریع در فرایندهای تجاری‌سازی صورت می‌گیرد.
۱- برنامه‌ها
برنامه‌های تجاری‌سازی فناوری‌های نوظهور، برنامه‌ی توسعه‌ی معلومات و آگاهی‌بخشی، راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، برنامه‌ی توانمندسازی فناوری اطلاعات، همگی اهدافی برای فراهم‌سازی محیط مناسب برای تجاری سازی فناوری هستند.
۲- مشاور
مشاور آمادگی، فرد یا تخصصی برای کمک در یک زمینه‌ی خاص است. مشاورها اغلب بخشی از خدماتی هستند که به وسیله‌ی مراکز رشد و نوآوری فراهم می‌شوند.
۳- مراکز رشد فناوری
اغلب مراکز رشد فناوری در پارک‌های علم و فناوری و در رابطه با دانشگاه‌ها قرار داده می‌شوند. این امکانات با وظایف کمک به تجاری‌سازی فناوری‌های زایشی و تحویل دامنه‌ای از فعالیت‌های صنعتی – دولتی ترکیب می‌شوند. گاهی مراکز رشد فناوری برای کمک به شرکت‌های تازه تمرکز می‌کنند که در بخش‌های ویژه‌ای راه‌اندازی شده‌اند و سطح فناوری‌های جدید حیاتی که به وسیله‌ی این موسسات پژوهشی تولید می‌شود، بالا خواهد بود.
۴- شرکت‌های زایشی
زمانی که یک فناوری نوظهور از مرحله‌ی مراکز رشد گذشت، ممکن است از سوی شرکت یا موسسه‌ی مادر، شرکتی برای آغاز تولید تجاری و بیشتر کردن اعتبار مالی، راه‌اندازی شود که به آنها شرکت‌های زایشی (Spinoff) گفته می‌شود. برای مثال شرکت‌های بزرگ فناوری می‌توانند یک بخش موجود خود را زایشی کنند و یا یک فناوری توسعه‌داده شده در یک آزمایشگاه بخش عمومی یا دانشگاه ممکن است توسط یک کارآفرین با تجربه انتقال یابد.
این شرکت‌ها به دلیل ارتباط تنگاتنگ با شرکت یا موسسه‌ی اصلی و به ارث بردن پاره‌ای از ارتباطات، مهارت‌ها و دانش‌های مفید به صورت مهارت‌های انسانی که از شرکت اصلی به آن منتقل شده است، می‌توانند نرخ‌های رشد بالاتری نسبت به دیگر شرکت‌های نوپا یا استارتاپ‌ها داشته باشند. اینگونه مدل‌ها معمولا تاثیرات مثبت بیشتری را در تولید ناخالص ملی اقتصادی خواهند داشت.
