سلامت الکترونیک

اصطلاح سلامت الکترونیک (E-Health) که امروزه یک مفهوم بسیار معمول و رایج است، تا پیش از 1999 به‌ندرت استفاده می‌شد. سلامت الکترونیک نه تنها «پزشکی اینترنتی» را توصیف می‌کند؛ بلکه تقریبا تمام آنچه مربوط به کامپیوتر و پزشکی می‌شود را نیز در برمی‌گیرد.

ظاهرا اصطلاح E-Health اولین بار توسط رهبران صنعت و بازاریابی مطرح شده است. آن‌ها این اصطلاح را هم‌راستا با سایر کلمات الکترونیکی (e-words) مانند تجارت الکترونیک (e-commerce)، راهکار الکترونیک (e-solutions)، سلامت دیجیتال و غیره ایجاد و استفاده کردند. هدف این بود تا وعده‌ها، اصول، هیجان و هیاهوی حول تجارت به حوزه‌ی سلامت انتقال یافته و فرصتی برای ارائه‌ی امکانات جدید ایجاد شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا هم درمورد سلامت الکترونیک اطلاعات بیشتری کسب کنید و هم تفاوت آن را با دیگر اصطلاحات به‌کار رفته بدانید. درانتها می‌توانید سوالات خود را در کامنت‌ها از ما بپرسید.

سلامت الکترونیک چیست؟

سلامت الکترونیک، محل تلاقی انفورماتیک پزشکی، بهداشت عمومی و تجارت است و به اطلاعات و خدمات سلامتی اطلاق می‌شود که از طریق اینترنت و فناوری‌های وابسته، ارائه شده یا تقویت می‌شوند. در این سیستم، ارائه‌دهندگان خدمات و بیماران به طور مستقیم در تماس نیستند و تعامل میان آنها توسط ابزارهای الکترونیک انجام می‌شود. در حال حاضر کامپیوترها جزء لاینفک اغلب اقدامات بالینی به شمار می‌روند. از جمله خدمات مرتبط با این حوزه می‌توان موارد زیر را نام برد:

• پرونده‌های سلامت الکترونیک (EHR)
• سیستم‌های پشتیبانی از تصمیم‌گیری
• تجویز الکترونیکی
• مشاوره الکترونیکی و پزشکی (تشخیص، درمان و پاتولوژی) از راه دور

در تعریفی گسترده‌تر، این مفهوم نه تنها یک پیشرفت فنی را مشخص می‌کند؛ بلکه وضعیت ذهنی، طرز تفکر، نگرش و تعهد برای ایجاد یک تفکر شبکه‌ا‌ی جهانی را نیز مطرح می‌سازد. شبکه‌ای که برای بهبود خدمات سلامت در سطح محلی، منطقه‌ای و جهانی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته شده است. به همین ترتیب، «e» فقط به معنای «الکترونیکی» شدن امور و فعالیت‌ها نیست؛ بلکه بر چندین زمینه‌‌ی دیگر نیز دلالت دارد که شاید در کنار هم سلامت الکترونیک را به بهترین وجه تفسیر و تعریف می‌کنند.

10 بعد E در مفهوم سلامت الکترونیک

در تصویر بالا می‌توانید ده بعد یا «e» سلامت الکترونیک را ببینید که در ادامه درمورد آن‌ها توضیح می‌دهیم:

کارایی (Efficiency)

یکی از وعده‌های E-Health، افزایش کارایی در خدمات سلامت و در نتیجه کاهش هزینه‌ها است. یکی از راه‌های ممکن برای کاهش هزینه‌ها، اجتناب از مداخلات تشخیصی یا درمانی تکراری یا غیرضروری، از طریق بهبود امکانات ارتباطی بین مراکز خدمات سلامت و با بهره‌گیری از مشارکت بیماران است.

ارتقای کیفیت مراقبت (Enhancing quality of care)

افزایش کارایی فقط کاهش هزینه‌ها را شامل نمی‌شود بلکه بهبود کیفیت نیز باید مورد توجه قرار گیرد. این مفهوم می‌تواند کیفیت خدمات مراقبتی را از طریق مقایسه بین ارائه‌دهندگان مختلف، مشارکت مصرف‌کنندگان به عنوان نیرویی برای تضمین کیفیت، و هدایت جریان بیمار به بهترین ارائه‌دهندگان کیفیت، افزایش دهد.

مبتنی بر شواهد (‌Evidence based)

مداخلات سلامت الکترونیک باید مبتنی بر شواهد باشد. به این معنی که اثربخشی و کارایی آنها باید توسط ارزیابی‌های علمی دقیق اثبات شود و فرضی نباشد.

توانمندسازی مصرف‌کنندگان و بیماران (Empowerment of consumers and patients)

سلامت الکترونیک با قابل دسترس ساختن پایگاه‌های دانش پزشکی و ثبت‌های الکترونیک شخصی برای مصرف‌کنندگان از طریق اینترنت، راه‌های جدیدی برای پزشکی با محوریت بیمار فراهم می‌کند. این قابلیت، امکان انتخاب مبتنی بر شواهد را برای بیمار به وجود می‌آورد.

تشویق (Encouragement)

سلامت الکترونیک، سیستم را ترغیب به ایجاد یک رابطه‌ی جدید بین بیمار و متخصص سلامت می‌کند. یک مشارکت واقعی که در آن تصمیمات به طور مشترک گرفته می‌شود.

آموزش (Education)

آموزش پزشکان از طریق منابع آنلاین (آموزش پزشکی مداوم) و مصرف‌کنندگان (آموزش بهداشت، اطلاعات پیشگیرانه‌ی مناسب) از اهداف E-Health است.

توانمندسازی (Enabling)

امکان تبادل اطلاعات و ارتباطات به شیوه‌ای استاندارد بین مراکز خدمات سلامت یکی دیگر از ابعاد قابل‌توجه این موضوع است.

توسعه (Extending)

گسترش دامنه‌ی خدمات سلامت فراتر از مرزهای متعارف آن. این امر هم از منظر جغرافیایی و هم مفهومی مدنظر است. E-Health مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازد تا به آسانی خدمات سلامت را از ارائه‌دهندگان جهانی دریافت کنند. این خدمات می‌تواند از مشاوره‌های ساده تا مداخلات پیچیده‌تر یا محصولاتی همانند دارو باشد.

اخلاق (Ethics)

این شکل جدید سلامت، صورت‌های جدیدی از تعامل بین بیمار و پزشک را ایجاد می‌کند. این موضوع چالش‌ها و تهدیدهای جدیدی را در مورد مسائل اخلاقی ایجاد می‌کند.

برابری (Equity)

یکی از وعده‌های سلامت الکترونیک، رفع تبعیض‌ها در خدمات سلامت است. اما در عین حال یک چالش بزرگ آن، احتمال عمیق‌تر شدن شکاف بیشتر بین گروه‌ها است.

موانع و مشکلات مطرح در راستای تحقق سلامت الکترونیک

در استفاده از سلامت الکترونیک، موانعی در دو سمت ارائه‌دهنده خدمات مراقبتی و مصرف‌کننده وجود دارد. برخی از مشکلات مطرح برای ارائه‌دهندگان خدمات، فقدان انگیزه‌های مالی و عدم بازپرداخت و حمایت برای استفاده از آن درون و بین سازمان‌ها است. استفاده از فناوری‌های جدید این مفهوم، در ابتدا اغلب باعث کندتر شدن سیستم‌ها می‌شود. برخی دیگر از مشکلات، ایجاد هزینه‌هایی مانند خرید و نگهداری و ارتقای سخت‌افزار و نرم‌افزار و فقدان استانداردهای مربوط به قالب و محتوای اطلاعات، به ویژه اطلاعات مربوط به سلامت بیماران است. این مشکلات، پیامدهای حقوقی و اقتصادی را برای ارائه‌دهندگان به همراه دارد.

یکی از بزرگ‌ترین موانع استفاده گسترده از این شکل جدید سلامت توسط مصرف‌کنندگان، ایجاد شکاف دیجیتالی است. شکاف دیجیتالی تحت عنوان نابرابری در دسترسی به فناوری‌های دیجیتال، به ویژه اینترنت، تعریف می‌شود. اگرچه دسترسی به ارتباطات الکترونیک هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای در حال توسعه به طور پیوسته در حال افزایش است، اما این افزایش‌ها یکنواخت نیست. نابرابری‌ها در سطح دسترسی و مهارت همچنان پابرجا هستند.

مسائلی مانند هزینه، سطح سواد، تناسب فرهنگی و رعایت استانداردهای افراد دارای معلولیت موانع قابل‌توجهی در استفاده از این مفهوم جدید ایجاد می‌کنند. موضوعاتی مربوط به حفاظت از حریم خصوصی و محرمانه بودن و رضایت آگاهانه نیز در این زمینه مطرح می‌شود.

خدمات سلامت الکترونیک در ایران

در ایران استفاده از خدمات سلامت الکترونیک در دهه 1360 و توسط آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی آغاز شد. در اوایل دهه هفتاد روندهایی برای ثبت الکترونیک اطلاعات و اسناد پزشکی به وجود آمد. با مطرح شدن طرح کارت هوشمند سلامت، از سال 1384 این طرح با همکاری دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری، مرکز تحقیقات مخابرات، وزارت بهداشت و سازمان تامین اجتماعی راهاندازی شد. پس از آن موضوع سلامت الکترونیک در ایران در دو محور «کارت هوشمند سلامت» و «پرونده سلامت الکترونیک» پیگیری شد.

در سال 1390، شبکه ملی سلامت (شمس) با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت بهداشت و براساس ماده 46 قانون برنامه‌ی پنجم توسعه راه‌اندازی شد. این شبکه یک زیرساخت ارتباطی برای مراکز بهداشتی، تشخیصی و درمانی سراسر کشور فراهم می‌کند. تبادل الکترونیکی اطلاعات و ارائه‌ی خدمات الکترونیک در کشور از طریق این شبکه امکان‌پذیر است. از جمله خدمات ارائه شده در بستر شبکه ملی سلامت، پرونده‌ی الکترونیک سلامت، خدمات پزشکی و مشاوره از راه دور، دوره‌های آموزش مجازی و بخش‌های علمی پژوهشی خواهد بود. علاوه بر بخش‌های دولتی، سایر حوزه‌ها و کسب و کارهای مربوط به بخش غیردولتی نیز از این خدمات بهره‌مند می‌شوند.

جمع بندی

در این مقاله در ابتدا به سوال « سلامت الکترونیک چیست » پاسخ دادیم و تفاوت آن را با دیگر اصطلاحات مشابه مثل یا سلامت دیجیتال بیان کردیم. سپس به 10 بعد مهم E-Health اشاره کردیم تا بدانید در سلامت الکترونیک به چه مواردی می‌پردازیم و درانتها، وضعیت آن را در ایران بررسی کردیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد.