بلاکچین؛ تکنولوژی پر سروصدای چند سال اخیر، به‌خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فردی که برای دنیای فناوری به ارمغان آورده، دارای جذابیت‌های بسیاری است. به نحوی که امروزه بسیاری از اشخاص در عرصه فناوری‌های نوین به آن گرایش پیدا کرده‌اند. این تکنولوژی تقریبا نوظهور، دارای ویژگی‌ها و چالش‌های متعددی است که ورود به آن باوجود مزایا و جذابیت‌های بسیار، دارای معایب و موانع مختلفی است.
در اپیزود 13 پادکست the Healthcare IT Today، شنونده گفتگویی جذاب درباره‌ی تکنولوژی بلاکچین و کاربرد آن در سلامت و علوم پزشکی خواهیم بود. آقای کالین هانگ (Colin Hung)، متخصص مارکتینگ، سردبیر و ویراستار و مشاور تخصصی استارتاپی حوزه سلامت در تورنتو کانادا و آقای جان لین(John Lynn)، کارآفرین، مشاور و بلاگر تخصصی حوزه تکنولوژی‌های سلامت در آمریکا میزبانان این پادکست هستند.
بلاکچین، ترند روز تکنولوژی دنیا، چیست؟
ابتدا باید بدانیم که بلاکچین چیست! موضوعی که در چند سال اخیر بسیار مطرح شده و هرکسی که فقط اسم آن را شنیده درباره‌اش صحبت می‌کند. افراد بسیاری هم هستند که بلاکچین را با بیت‌کوین مترادف دانسته و به‌جای هم استفاده می‌کنند.
لین این موضوع را شفاف کرده و در ابتدای سخن این چنین می‌گوید: «این دو کلمه -بلاکچین و بیت‌کوین- دو کلمه جدا از هم ولی مرتبط به هم‌اند. به صورت خیلی ساده؛ بیت‌کوین از تکنولوژی بلاکچین استفاده می‌کند. و بلاکچین خودِ تکنولوژی است که در برگیرنده حیطه‌های مختلف مانند ارزهای دیجیتال از جمله بیت‌کوین است».
لین در ادامه برای تعریف علمی از بلاکچین گفت: «بلاکچین متشکل از چندین بلوک(Block) است که هر کدام مجموعه‌ای از اطلاعات و تراکنش‌ها را در خود نگهداری می‌کنند. این بلوک‌ها متصل و با هم در ارتباط بوده و با اطلاعات رمزنگاری‌شده در این بلوک‌ها، در مجموع یک «دفتر کل پایه‌ای» (Basic ledger) شبکه بلاکچین را تشکیل می‌دهند. به عبارت ساده‌تر، مرکز داده‌ی بلاکچین یا بلوک‌های رمزنگاری شده‌ی متصل به‌هم، غیرمتمرکز بوده و در سرتاسر شبکه جهانی توزیع شده است. و مانند سامانه‌هایی همچون فیسبوک که دارای هسته مرکزی هستند، متمرکز نیست.
محل ذخیره بلاک‌چین‌ها را به اصطلاح «دفتر کل توزیع شده» (Distributed ledger) می‌نامند که در سرتاسر جهان بین سیستم‌های کامپیوتری مختلف توزیع و نگهاری می‌شود و هرکس می‌تواند جزییات آن را در این شبکه مشاهده کند. این زنجیره‌ی موجود بین رایانه‌ها به گونه‌ای است که با تایید تراکنش‌های صورت‌گرفته بین A و B آن را به مجموعه بلاک‌چین‌ها اضافه می‌کند.»
لین و هانگ در ادامه‌ی توضیحات خود برای معرفی بلاکچین، بیان می‌کنند که بلاکچین این ویژگی را دارد که ارتباط مستقیم یک فرد با یک فرد را بدون دخالت و واسطه‌گری شخص ثالث ممکن می‌سازد که به این ویژگی peer-to-peer می‌گویند.
البته باید اذعان داشت که موضوع تکنولوژی بلاکچین در ابتدا مبهم و گنگ به نظر می‌آید ولی با درک درست آن متوجه خواهید شد که مبحثی جذاب و مهیج است.
هانگ برای ملموس‌تر کردن ویژگی‌های بلاکچین به شکل ساده توضیح می‌دهد که: «چیزی شبیه سازوکارهای فضاهای ابری (cloud) در نظر بگیرید. مانند استارتاپ‌های BitTorrent یا Napster که قابلیت این را دارند که نه در یک سیستم بلکه در کل شبکه و سیستم‌های کامپیوتری ذخیره، بارگذاری و دانلود شوند بدون اینکه قابل تغییر باشند.»
مزایا و معایب بلاکچین
هر تکنولوژی‌ای که خلق می‌شود بدون شک دارای یک سری مزیت‌ها و یک سری ایرادات است که بهبودی و ارتقای آن نیز به مرور زمان رخ خواهد داد. میزبانان پادکست در ادامه به ویژگی‌های این فناوری می‌پردازند.
طبیعت بلاکچین مبتنی بر غیرمتمرکز بودن آن است که از قدرت‌های رایانشی(computing) در سراسر جهان برای پردازش، تحلیل و گسترش استفاده می‌کند. همچنین open-source بودن این تکنولوژی یک مزیت ویژه محسوب می‌گردد. طبق نظر لین و هانگ این ویژگی‌ها برای هر فرد یا سازمان، بسته به اهداف و چشم‌انداز آن می‌تواند مزیت یا عیب بلاکچ‌چین محسوب شود.
سری عملیات‌های صورت گرفته منجر به این می‌شود که این تکنولوژی شفاف و قابل اعتماد، قدرتمند، دقیق، در دسترس همگان، غیرقابل تغییر و غیرقابل تقلب باشد. به‌نحوی که در حجم انبوهی از اطلاعات در سرتاسر جهان در سیستم‌های مختلف ذخیره و تحلیل می‌گردد و بر خلاف فیسبوک، یک سرور بر همه چیز مسلط نبوده و کنترل آن در کل جامعه توزیع شده است.
تغییرناپذیری بلاکچین به این معناست که هر دخل و تصرف ممکن بر روی بستر بلاکچین که اطلاعات به صورت زنجیره‌ای به هم متصل‌اند، ثبت می‌گردد. این امر منجر به این می‌شود که بگوییم «هیچ‌گاه حافظه دیتاها حذف نمی‌گردد و اطلاعات در بلاکچین تغییرناپذیر است».
این ویژگی باعث می‌شود این فناوری شفاف بوده و خطاها و مسائل مرتبط با دزدی و بزهکاری کاهش یابد. همچنین، تمامی عملیات و فرآیندها، بدون اینکه سابقه‌های گذشته تغییری یابند، صورت می‌گیرد. قابلیت تغییرناپذیری بلاکچین و امنیت بالای این تکنولوژی، از مهم‌ترین و جذاب‌ترین ویژگی‌های آن برای صنعت سلامت است.
لین و هانگ در ادامه در مورد معایبش اینگونه تبیین می‌کنند که یک سری موارد نامشخص و مبهمی در مورد بلاکچین وجود دارد که چون علنی و واضح نیست، به عنوان عیب و ایراد در باب این فناوری قلمداد می‌شود. به عنوان مثال یکی از موارد که باعث نگرانی و گاه ترس می‌شود، ارتباطی است که این تکنولوژی با Dark Web می‌تواند داشته باشد. یا می‌توان این سوال را مطرح کرد که بلاکچین چگونه و چطور ایجاد شد و توسعه یافت!
بلاکچین فناوری نوین و تقریبا تازه‌ای است. به همین دلیل تعداد افراد متخصص در این حوزه کم است. به‌طوری‌که لین می‌گوید: «اگر زمانی با فردی با رزومه عالی در بلاکچین آن هم در صنعت سلامت مواجه شویم، قطع به یقین دروغ می‌گوید!»
پیشرفت و گسترش بلاکچین
همان‌گونه که اشاره شد، تعداد افراد ماهر در این حوزه کم است. یک شخص برای پیشرفت و تسلط پیدا کردن بر این فناوری نیازمند داشتن مهارت‌های متعدد و تخصصی است. این کمبود نیروی توانمند، در صنعت سلامت دوچندان بوده و در نتیجه باعث کندی سرعت می‌شود.
هانگ در مورد رشد بلاکچین می‌گوید: «شاید این موضوع درست نباشد اما به نظر من، خیلی از ایده‌هایی که مردم امروزه در مورد بلاکچین مطرح می‌کنند و به نظرشان فوق‌العاده است، کاربردی و عملیاتی نیست. اغلب این ایده‌ها قابلیت سرمایه‌گذاری نداشته و احتمالا تا ده سال آینده نیز قابل اجرا نباشد؛ هر چند که ایده‌هایی خوب و با چشم‌انداز عالی به نظر برسند.»
تقریبا بر همگان مبرهن است که آینده تکنولوژی بلاکچین به خاطر ویژگی‌هایی که دارد درخشان و متحول‌کننده است. طبق نظر متخصصان، در آینده نه چندان دور این تکنولوژی بسیاری از صنایع و کسب‌وکارها را متحول کرده و فراگیر خواهد شد.
با این وجود چالش‌هایی وجود دارد که لین به طور کلی اینگونه بیان می‌دارد: «به نظر من بلاکچین در سطح عملیاتی هنوز به آن مرحله از بلوغ و آمادگی کافی جهت گسترش نرسیده است. می‌توان این‌طور اذعان کرد که بلاکچین تمام مشکلاتی را که خیلی از افراد فکر می‌کنند می‌تواند حل کند، حل نخواهد کرد و هنوز تا سطح ایده‌آل راه بسیاری باقی مانده است.»
مبحثی که کمتر دقت شده، این است که حجم داده‌ها در بسیاری از مواقع زیاد و حجیم است. به‌طوری که در حال حاضر، عرضه آن در قالب بلاکچین امکان‌پذیر نیست. چرا که برای انجام پردازش در این حجم، قدرت رایانه‌ای بسیار بسیار بیشتری نیاز است.
هانگ در این مورد مثالی می‌زند: «استارتاپ‌هایی هستند که به‌جای اینکه کل Recordها را بلاکچین کنند، از آن به عنوان یک کلید برای ذخیره‌سازی و برداشت داده‌های ضبطی (Record) استفاده می‌کنند. حال سوال پیش می‌آید که آن داده‌های اصلی کجا ذخیره می‌شود و منبع ذخیره دومی کجاست؟ چرا که بلاکچین کردن حجم زیادی از دیتا معقول نبوده و تقریبا میسر نیست.»
لین و هانگ در صحبت‌هایشان اشاره می‌کنند که: «با وجود اهمیت بلاکچین و آینده درخشان این تکنولوژی، پیشرفت و گسترش بلاکچین در بهداشت و درمان موضوعی حساس و به نوعی چاقوی دولبه است چرا که بحث اطلاعات و داده‌های سیستم سلامت و بیماران در میان است.»
کاربرد بلاکچین در صنعت سلامت
سیستم‌های بلاکچین در صنعت سلامت، از ایجاد یک سیستم یکپارچه برای مدیریت سوابق پزشکی بیماران تا در زنجیره تامین دارو، مسائل مربوط به B2B صنعت سلامت و غیره کاربردهای زیادی دارد. این موارد کاربردی می‌تواند موجب تغییرات بنیادی در ساختارهای نظام سلامت شود. این تغییرات بنیادی در راستای افزایش کیفیت ارائه خدمات، کاهش خطاها، کاهش هزینه‌ها و غیره است.
لین در مورد این موضوع می‌گوید: «از بلاکچین برای موضوعات مختلفی می‌توان استفاده نمود مثلا برای مدیریت زنجیره تامین، مدیریت اطلاعات بیماران یا پزشکان. برای نمونه؛ ایجاد یک منبع اطلاعات شخصی برای پزشکان که تمامی شرکت‌های بیمه و سازمان‌های سلامت به آن دسترسی داشته باشند. این باعث می‌شود برای مسائل مختلف اعتبارسنجی پزشکان، فایل جداگانه و تکراری تهیه نشود.»
هانگ در ادامه این موضوع تکمیل می‌کند که: «می‌توان مورد دیگری در زمینه تست‌ها و نتایج آزمایشگاهی پیشنهاد داد. می‌توان یک منبع اطلاعاتی از یک سری داده‌های مختلف از آزمایش‌ها، زمان و مکان و شرایط گوناگون تهیه کرد. این طرح در تست‌های سریع آزمایشگاهی که حیاتی‌اند و صحت و سرعت وصول آن اهمیت دارد یا نمونه‌های جنایی مفید خواهد بود.»
بنابر صحبت‌های لین و هانگ؛ بلاکچین این قابلیت را دارد که در زمینه تحقیقات علوم سلامت هم مفید باشد. فرض کنید زمانی که نمونه‌های مطالعه، جایگزین می‌شوند و تغییر می‌کنند یا تحقیقات به سازمان دیگری منتقل می‌گردد، از طریق بستر بلاکچین می‌توان اطلاعات را در صحت و امنیت، انتقال داد تا محققان از سابقه تحقیقات مطلع شوند.
لین به این موضوع اشاره می‌کند که امروزه برای بسیاری از طرح‌هایی که مطرح می‌شود دقیقا مشخص نیست که چقدر حیاتی و الزام‌آور باشد که بر پایه بلاکچین اجرا گردند.
همان‌طور که می‌توان برای پزشکان یک منبع از اطلاعات ساخت، می‌توان برای بیماران نیز یک منبع اطلاعات سلامت مختص خود ایجاد کرد که شرکت‌های بیمه، پزشکان و غیره به آن دسترسی داشته و به طور واحد از یک مرجع اطلاعات بگیرند. البته این طرح مشکلاتی در مورد حریم شخصی دارد که نیازمند بررسی است.
در صورت اجرای این طرح، فرد می‌تواند برای خود درآمدزایی کند. به این صورت که بیمار می‌تواند منبع اطلاعاتی بلاک‌چینی خود را در اختیار شرکت‌های تحقیقاتی مثل شرکت‌های دارویی قرار داده و مبلغی -هرچند کم- دریافت کند. البته، ممکن است برای برخی منابع اطلاعاتی خاص که برای شرکت‌ها ارزشمند است، شرکت مبلغ قابل توجهی به عنوان جایزه پرداخت نماید.
این‌ها ایده‌ها و طرح‌هایی بود که می‌توان با استفاده از این تکنولوژی به کار برد. البته شایان ذکر است که امروزه استارتاپ‌هایی هستند که در این زمینه پیشرو بوده و دستاوردهای جالبی داشته‌اند.
به طور خلاصه و اجمالی، آینده فناوری بلاکچین روشن و برجسته‌تر از زمان حال است. با وجود موانع و چالش‌هایی که سازمان‌ها و استارتاپ‌ها در استفاده از این تکنولوژی در اهداف خود دارند، استفاده اصولی و کاربردی از آن باعث خواهد شد تحولات اساسی در صنایع بهره‌ور رخ دهد.
پادکست the Healthcare IT today
این پادکست، یکی از مجموعه فعالیت‌های تخصصی گروه the Healthcare IT Today است. در هر اپیزود، متخصصان و فعالان حوزه‌های مختلف علوم پزشکی و صنعت سلامت، درباره اخبار فناوری اطلاعات سلامت صحبت می‌کنند. تاکنون 51 قسمت از این پادکست منتشر شده است.
میزبان پادکست، John Lynn کارآفرین، مشاور و بلاگر تخصصی حوزه سلامت بوده که بنیان‌گذار مجموعه‌ی the Healthcare IT Today است.
