همه‌گیری ویروس کرونا، بیمارستان‌ها، پزشکان و جامعه‌ی پزشکی را تحت فشار قرار داده است. این شرایط سبب شده که تله‌مدیسین (Telemedicine) به‌عنوان نخستین پاسخ برای مراقبت‌های اولیه، در اختیار ارائه‌دهندگان خدمات و بیماران قرار بگیرد. تله‌مدیسین برای جامعه‌ی پزشکی موضوع جدیدی نیست، اما به دلیل پوشش بیمه، دیدگاه‌های منفی نسبت به آن و بدنامی، تاکنون استقبال زیادی از آن نشده بود.
این ویدیو با عنوان «آیا آینده‌ی مراقبت سلامت، تله‌مدیسین است؟» در صفحه‌ی یوتیوب خبرگزاری CNBC منتشر شده است. خبرگزاری CNBC به اخبار بازار، تجارت و سهام در سراسر جهان می‌پردازد. در این ویدیو به موضوعاتی همچون ظهور تله‌مدیسین، چگونگی عملکرد آن در طول همه‌گیری و معنای آن برای آینده‌ی خدمات سلامت اشاره شده است. آمارهای ارائه‌شده در ویدیو مربوط به ایالات متحده است. به منظور تکمیل این موضوع، اطلاعاتی مربوط به وضعیت کنونی تله‌مدیسین در ایران، در انتهای این متن آورده شده است.
ظهور و گسترش تله‌مدیسین
همه‌گیری ویروس جدید کرونا، سیستم‌های خدمات سلامت را در معرض فشار قرار داد. برخلاف اینکه COVID-19 تمام عناوین خبری و بار درمانی را به خود اختصاص داده، اما همچنان بیمارانی هستند که به دیگر بیماری‌ها و جراحات مبتلا می‌شوند. این مسئله سبب شد تا پزشکان به دنبال راه‌های دیگری برای ارائه‌ی خدمات درمانی با حداقل تماس باشند. در اینجا تله‌مدیسین وارد عمل شد.
تله‌مدیسین تحت عنوان استفاده از ارتباطات و نرم‌افزارهای الکترونیکی، به جای معاینه‌ی حضوری، برای پایش و درمان بیماران تعریف شده است. تله‌هلث (TeleHealth) اصطلاح گسترده‌تری است برای تعریف تمام خدمات پزشکی و آموزش سلامت که به‌صورت دیجیتالی ارائه می‌شوند. طی دهه‌ی گذشته این صنعت به‌صورت پیوسته در حال رشد بوده است.
تله‌مدیسین به اواسط قرن بیستم بازمی‌گردد، زمانی که رادیوها برای ارائه‌ی مشاوره‌های پزشکی در کشتی‌ها استفاده می‌شدند. اولین استفاده‌ی آن در بیمارستان مربوط به دهه‌ی ۱۹۵۰ است که از طریق یک لینک تلویزیونی مدار بسته برای مشاوره‌های روان‌پزشکی استفاده می‌شد. در ۳۰ سال گذشته تله‌مدیسین در حوزه‌های درمانی مانند سلامت روان و سکته و رسیدگی به بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند آسم، دیابت یا نارسایی قلبی گسترش یافته است. مطالعات تحقیقاتی نشان داده‌اند که این تکنیک، جایگزینی مؤثر و رضایت‌بخش هم برای بیمار و هم ارائه‌دهنده است.
جهش چشمگیر تله‌مدیسین در دوران کرونا و سهم آن در بازار خدمات سلامت
طبق گزارش‌های IBISWorld (مرکز تحقیقات، گزارش‌ها و آمار صنعت)، درآمد این صنعت از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹، ۳۴.۷٪ رشد داشته است. اندازه‌ی بازار در سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۴۵ میلیارد دلار بود اما پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ به بیش از ۱۷۵ میلیارد دلار برسد. برخلاف افزایش درآمد این بازار، پذیرش و استفاده از این سیستم به کندی صورت می‌گیرد. طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، ۸۲٪ از مصرف‌کنندگان آمریکایی از این سیستم استفاده نمی‌کردند. اما مانند تمام وجوه دیگر زندگی، این صنعت نیز با ورود ویروس کرونا تغییر کرد.
طی مدت زمانی کوتاه تعداد بیماران Medicare (برنامه‌ی بیمه سلامت ملی ایالات متحده) که از تله‌هلث استفاده می‌کردند از حدود ۱۱ هزار نفر در هفته، به ۶۵۰ هزار نفر در هفته افزایش یافت. استفاده از خدمات شرکت‌های معروف تله‌مدیسین آمریکایی مانند Telladoc و American well افزایش پیدا کرد. ارزش سهام شرکت‌های ارائه‌کننده‌ی کنفرانس ویدیویی بالا رفت. سهام شرکت Zoom از ابتدای سال ۲۰۲۰، ۱۵۰٪ افزایش یافته و سهام مایکروسافت (که نرم‌افزار کنفرانس ویدیویی Skype را ارائه می‌کند)، ۱۴٪ رشد داشته است. مراجعات تله‌مدیسین در مارس ۲۰۲۰، ۵۰٪ افزایش داشته و تا پایاناین سال به ۲۰۰ میلیون نفر رسیده است که بسیار فراتر از پیش‌بینی‌های قبلی است.
شرایط ایجاد شده سبب شد سیستم سلامت در بسیاری از مناطق از آزمودن و استفاده‌ی آزمایشی از تله‌مدیسین گذر کرده و از آن به‌عنوان ابزار اصلی مراقبت در طول همه‌گیری استفاده نمایند. اینجا است که ویروس کرونا می‌تواند آینده‌ی سیستم سلامت را تغییر دهد.
آیا تله‌مدیسین جای خود را میان بیماران و ارائه‌دهندگان خدمات پیدا کرده است؟
مطالعه‌ای تحقیقاتی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که ۶۶٪ از آمریکایی‌ها تمایل به استفاده از تله‌هلث دارند، اما تنها ۸٪ تاکنون آن را امتحان کرده‌اند.
دکتر مایکل بارنت (Michael Barnett) استادیار سیاست و مدیریت بهداشت در Harvard T.H. Chan (مدرسه‌ی سلامت عمومی دانشگاه هاروارد) و پزشک مراقبت‌های اولیه در بیمارستان Brigham and Women’s Hospital بوستون است. او مقالاتی درباره‌ی پذیرش تله‌مدیسین در ایالات متحده منتشر کرده است. در این رابطه می‌گوید:
«دلایل مختلفی برای استفاده‌ی کم از تله‌مدیسین وجود دارد. اولین مورد این است که بیمهها بسیار نگران هستند که مردم بیش از حد از تله‌مدیسین استفاده کنند. بنابراین برای انواعی از ویزیت‌های تله‌مدیسینی که بیمهها هزینه‌ی آن را پرداخت می‌کنند، محدودیت‌های زیادی وجود دارد. به‌عنوان مثال، Medicare که یک پرداخت‌کننده‌ی دولتی مهم است، فقط در صورتی که کسی ساکن روستا باشد و همچنین به نوع خاصی از تسهیلات با نوع خاصی از تجهیزات نیاز داشته باشد، هزینه‌ی تله‌مدیسین را پرداخت می‌کند. همچنین باید بیمار به پزشکی مراجعه کند که پیش از این با وی ملاقات داشته است. افزون بر این من تصور می‌کنم مردم علاقه‌ی زیادی به مراجعه‌ی حضوری به پزشک خود دارند. مدل کسب‌وکار پزشکان نیز به دیدن بیماران در مطب گره خورده است. بنابراین آن‌ها انگیزه‌ی زیادی برای ارائه‌ی پزشکی از راه دور ندارند، زیرا در واقع میان بیماران تقاضای زیادی برای آن وجود ندارد.»
بنابراین در این دوره، حمایت دولت‌مردان از تله‌مدیسین و رفع محدودیت‌های قانونی آن از اهمیت زیادی برخوردار شد. تله‌مدیسین به‌عنوان ابزاری برای محافظت متخصصان در معرض کووید- 19 مورد استفاده قرار گرفت. این ابزار به کاهش آسیب‌پذیری و وابستگی به تجهیزات حفاظتی شخصی کمک کرد. شرکت‌های تله‌مدیسین مانند Telladoc و American well شاهد افزایش چشمگیر تعداد کاربران در طول همه‌گیری ویروس کرونا بوده‌اند. ویروس کرونا می‌تواند تعاملات تله‌هلث را به ۱ میلیارد نفر برساند.
جذب سرمایه‌گذاری‌ها و توجه شرکت‌های فناوری به تله‌مدیسین
مسائل مطرح‌شده سبب شد که شرکت خدمات سرمایه‌گذاری Credit Suisse ،Telladoc را در فهرست ۱۰ سرمایه‌گذاری برتر در طول کووید- 19 قرار دهد. حتی شرکت‌های فناوری نیز ترغیب شده‌اند تا به این فضا وارد شوند.
کریستینا فار (Christina Far) خبرنگار CNBC درباره‌ی رشد همپوشانی میان سلامت و فناوری می‌گوید:
«تمام شرکت‌های بزرگ در سیلیکون ولی (Silicon valley) سال‌ها است که به تله‌مدیسین علاقمند شده‌اند و در حال بررسی روش‌هایی هستند تا آن را وارد محصولات خود کنند. به‌عنوان مثال مایکروسافت چت‌بات‌هایی را توسعه داده و نرم‌افزارهای همکاری مانند Teams و خدمات کنفرانس ویدیویی را ارائه کرده است. این اتفاق در شرکت‌های اپل و گوگل نیز مشاهده می‌شود. این شرکت‌ها به طور فزاینده‌ای در حال یافتن راه‌هایی هستند تا مردم را به استفاده از این نوع خدمات هدایت کنند.»
تله‌هلث، یک راهکار ایده‌آل یا مسیری نیازمند تحلیل و بررسی؟
گرچه به نظر می‌رسد روی کاغذ تله‌مدیسین یک راهکار مناسب برای سیاست‌گذاران است، برای ارائه‌دهندگان خدمات یا بیماران همیشه بهترین راه‌حل نیست. دکتر جسیکا بندر (Jessica bender) پزشک مراقبت‌های اولیه و مربی بالینی پزشکی در دانشگاه واشنگتن، در این رابطه می‌گوید:
«تله هلث راهکاری برای همه‌ی مسائل نیست. ما می‌خواهیم مراقبت مناسب از بیمار مناسب را در زمان مناسب ارائه دهیم. برخی از مسائل پزشکی تنها از طریق تلفن یا ویدیو حل نمی‌شوند و نیاز به مراجعه‌ی حضوری دارند.»
پرداخت هزینه برای معاینه‌ی مجازی پزشکان همیشه به همان میزان معاینه‌ی حضوری نیست. کمتر بودن پرداختی‌ها در تله‌مدیسین نسبت به مراجعه‌ی حضوری، دلیل دیگری است که سبب استفاده‌ی کمتر از این روش می‌شود. افزون بر این، برای دسترسی به خدمات تله‌مدیسین، بیماران نیاز به دسترسی مطمئن به اینترنت دارند.
جسیکا بندر می‌گوید: «تله‌هلث خطر تشدید نابرابری‌های موجود در سیستم سلامت را به همراه دارد، چه در دسترسی به خدمات و چه در نتایج سلامت. آنچه از آن صحبت می‌کنیم شکاف دیجیتال نام دارد. بخش‌های زیادی از افراد در مناطق روستایی و کم‌درآمد زندگی می‌کنند و ممکن استبه اینترنت پرسرعت دسترسی نداشته باشند. بسیاری از بیماران بدون خانه هستند، تلفن یا اینترنت ندارند، یا ممکن است یک فضای خصوصی برای ویزیت و صحبت با پزشک نداشته باشند. اگر در رویکردمان به تله‌هلث این دسته از مردم را در نظر نگیریم، نابرابری‌های سلامت را بدتر خواهیم کرد.»
چگونگی عملکرد تله‌مدیسین در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا
برخی بیمارستان‌های بزرگ از خدمات تله‌مدیسین استفاده می‌کنند، اما تعداد کمی از مردم در مورد آن اطلاع دارند. باید بازاریابی و اطلاع‌رسانی مناسبی انجام شود تا اطمینان حاصل شود مردم از وجود چنین راه‌حل‌هایی آگاه هستند. همچنین تمام سرویس‌های موجود در بیمارستان‌ها برای استفاده از راه دور مجهز نشده‌اند.
تقاضای زیاد برای ارائه‌ی خدمات، بیمارستان‌ها و پزشکان را وادار به آموزش مجدد پزشکان در مورد چگونگی مراقبت مجازی از بیماران کرده است.
در طول دوره‌ی همه‌گیری ویروس کرونا، تله‌مدیسین به سرعت به کار گرفته شد. با این حال همه‌ی انواع خدمات به‌طور کامل به این سیستم منتقل نشده‌اند، به ویژه برای پزشکانی که عادت به دیدن هر روزه‌ی بیماران دارند. برای بسیاری از پزشکان این شرایط یک تجربه‌ی یادگیری و تغییر مکانیزم بوده است.
تله‌مدیسین سبب شده برخی از کسب و کارهای صنعت سلامت حفظ شوند، اما حجم ویزیت‌ها همچنان کم است و در طولانی‌مدت می‌تواند از نظر مالی به سیستم آسیب برساند.
در شرایط پیش آمده بیماران در خانه می‌مانند و تعداد مراجعات به شدت کاهش می‌یابد. در این وضعیت، بخش‌های درمانی کوچک و متوسط آسیب بیشتری را تجربه می‌کنند. از سوی دیگر به طور معمول هزینه‌ی معاینه از راه دور نسبت به معاینه‌ی حضوری، به میزان یک سوم و یا کمتر است. این مسئله سبب ضربه‌ی مضاعفی می‌شود و تأثیر مالی هنگفتی بر بیمارستان‌ها دارد.
تمام بیمارانی که به‌صورت انتخابی اقدام به درمان می‌کردند و پرداخت‌هایی که حمایتی از هزینه‌های مالی بیمارستان‌ها محسوب می‌شدند، لغو شده‌اند. در حال حاضر تنها بیماران با شرایط حاد در بیمارستان‌ها تحت مراقبت هستند. این بیماران برای مدت طولانی در بیمارستان می‌مانند. نیاز به صرف هزینه و فراهم کردن تجهیزات بیشتر برای این بیماران و کادر درمان، بیمارستان‌ها را در خطر ورشکستگی قرار می‌دهد. در صورت عدم حمایت دولت‌ها، بیمارستان‌ها نمی‌توانند این بار مالی را تحمل کنند.
تأثیر تله‌هلث در آینده‌ی خدمات سلامت
جسیکا بندر می‌گوید: «پس از پایان همه‌گیری، تله‌هلث باقی خواهد ماند و مردم از آن استفاده خواهند کرد. آن‌ها نمی‌خواهند به عقب بازگردند و ناچار باشند همیشه از معاینات حضوری استفاده کنند. در حال حاضر نمی‌توان تمام سیستم مراقبت‌های سلامت را جایگزین کرد. همچنان برای انجام آزمایش‌ها نیاز به مراجعه‌ی حضوری است. اما فکر می‌کنم مردم اهمیت استفاده از تله‌هلث را درک خواهند کرد. آن‌ها ناچار نیستند برای رفتن به مطب پزشک یا خدمات مراقبتی کودکان، یک روز مرخصی بگیرند یا زمان زیادی را در مسیرها از دست بدهند.»
کریستینا فار نیز در این باره می‌گوید: «سیستمی که پیش از این در آن قرار داشتیم، کاملا مؤثر نبود. هزینه‌های هنگفتی در آن صرف می‌شد و هر ساله افزایش می‌یافت. تله‌مدیسین راهی برای کاهش هزینه‌ها است. می‌توان برخی از بیماران را به‌صورت مجازی معاینه کرد و در زمان پزشک برای معاینه‌ی افرادی که واقعا نیاز به معاینه‌ی حضوری دارند، صرفه‌جویی می‌شود.»
تله‌مدیسین در ایران
در ایران پیش از شیوع بیماری کووید- 19 بحث حمایت دولتی از به‌کارگیری تله‌مدیسین مطرح شده بود. با توجه به کمبود پزشک و عدم حضور پزشک متخصص در مناطق کم‌برخوردار و محروم کشور، وزارت بهداشت برنامه‌هایی را برای استفاده از خدمات تله‌مدیسین تدوین کرده بود. این برنامه به‌صورت آزمایشی در چند استان اجرا می‌شود. پس از همه‌گیری کرونا و به دنبال ترس و مشکل مراجعه‌ی بیماران به پزشک، به‌ویژه بیماران مزمن و سالمندان، سرعت اجرای این طرح افزایش یافت. در حال حاضر راهکارهای قانونی برای ارائه‌ی این خدمات توسعه یافته و آیین‌نامه‌ی تله‌مدیسین ایران تدوین شده است. فازهای اجرایی این برنامه در آستانه‌ی انجام هستند.
برای پوشش بیمه‌ای خدمات تله‌مدیسین نیز برنامه‌هایی در حال اجرا است و در حال حاضر هزینه‌ی خدمات گزارش سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی و مشاوره‌ی تخصصی بین بیمارستانی از راه دور پرداخت می‌شود.
در دوره‌ی همه‌گیری ویروس کرونا، استفاده از اپلیکیشن‌های پزشکی از راه دور ایرانی نیز افزایش چشم‌گیری داشته است. این اپلیکیشن‌ها رشد ۲۰ تا ۴۰ درصدی را در تعداد کاربران و مشاوره‌های انجام‌گرفته تجربه کرده‌اند. با این وجود، این پدیده هنوز در کشور ما نوظهور تلقی می‌شود و سهم مشاوره‌های آنلاین کمتر از ۳٪ مراجعات پزشکی است.
ویروس کرونا سبب شد خطی مشخصی میان اولویت‌‌ها و خط مشی‌های صنعت سلامت پیش و پس از همه‌گیری ایجاد شود. در دنیای جدیدی که پس از کووید- 19 به وجود خواهد آمد، تله‌مدیسین ممکن است نقش عمده‌ای ایفا کند.
